Posted by Dopamina to „hormon szczęścia” bardzo często kojarzony z uzależnieniem. Wielu z nas zadaje sobie pytanie czy uzależnienie od dopaminy samej w sobie jest możliwe. W tym artykule znajdziesz najczęściej powielane mity oraz kilka faktów na ten temat. To co wiemy na pewno, to że nagły napływ dopaminy odczuwamy jako stan głębokiej przyjemności. Pojawia się w różnych momentach. Najpowszejniej np. podczas jedzenia, kiedy nieoczekiwanie znajdziesz pieniądze na ulicy czy kiedy przybywa lajków pod niedawno opublikowanym w social mediach zdjęciem.
Spieszysz się? Idź na skróty!
Czym jest dopamina?
Dopamina to neuroprzekaźnik odpowiedzialny za odczuwanie przyjemności. Mimo, że o jej istnieniu od dość dawna to jednak mechanizmy w których dopamina bierze udział a czasami odgrywa kluczową rolę nadal są przez naukowców studiowane.
Koniczenie przeczytaj też: Co to jest dopamina?
Uważa się, że dopamina szkoli mózg do unikania nieprzyjemnych doświadczeń i poszukiwania tych, które dają nam radość lub chociaż odrobinę przyjemności.
To z tego powodu dopamina jest kojarzona z mechanizmem uzależniania się człowieka od różnych stymulujących jej produkcję zachowań czy substancji. Rola dopaminy w uzależnieniach wciąż wymaga doprecyzowania. Tymczasem warto sobie zadać pytanie czy uzależnienie od dopaminy to fakt czy mit?
Oto krótka lista tego co nauka wie na ten temat na pewno.
Uzależnienie od dopaminy samej w sobie – Mit
Dość powszechnym mitem jest, że skoro dopamina odgrywa rolę w procesach powstawania uzależnień to sama w sobie też jest uzależniająca. Są tacy którzy twierdzą nawet, że to nie np. narkotyki uzależniają tylko właśnie napływający pod wpływem narkotyku neuroprzekaźnik.
To nie jest prawda.
Doświadczenia wywołujące pozytywne emocje i poczucie radości aktywują część mózgu odpowiedzialną za nagradzanie nas za coś co zrobiliśmy. Nagrodą jest uwolnienie dopaminy. W efekcie przyjemne doświadczenie wzmacnia pamięć tego doświadczenia.
To właśnie intensywność pamięci tego doświadczenia motywuje nas do wysiłku ponownego doświadczenia danego zachowania, z którym pamięć utożsamia wzmożoną dostępność dopaminy.
Wciąż i nadal to jednak narkotyk czy określone zachowanie jest czynnikiem prowokującym jej produkcję. Neuroprzekaźnik dopamina sama w sobie będąc jedynie nagrodą nie uzależnia.
Dopamina a motywacja – Fakt
Dopamina a motywacja są ze sobą ściśle związane. Mimo, że nie jest wyłączną przyczyną uzależnień to jednak jej motywujące do działania właściwości mogą pełnić ważną jeśli nie kluczową rolę ich powstawaniu.
Mózg uwalnia dopamine jako nagrodę za pozytywne doświadczenie. Dzieje się to w tej samej części mózgu która jak wiemy jest związana z pamięcią i motywacją.
Istotny jest tutaj tzw. trigger czyli czynnik aktywujący system dopaminergiczny do uwolnienia neuroprzekaźnika jako formy narody.
W chwili kiedy znajdziesz się w podobnych warunkach jak w zapamiętanym doświadczeniu poczujesz silną motywację do poszukiwania tego samego doświadczenia, które w przeszłości przyczyniło się do nagrodzenia Cię dopaminą. Ciężko ten mechanizm kontrolować aczkolwiek jest to możliwe przy odrobinie wprawy, wysiłku i treningu.
Pamiętaj, że ten proces nie zawsze wiąże się ze szkodliwym działaniem czy zachowaniem.
Motywujące mogą i są także zdrowe odżywianie, seks, sport, twórczość artystyczna i cała masa innych doświadczeń.
Dopamina tworzy szczęście – Mit
Dopamina mimo, że jest nazywana „cząsteczką szczęcia” sama w sobie tego szczęścia nie tworzy. Jest tylko i wyłącznie nagrodą. Ma oczywiście swój udział w doświadczaniu szczęścia, ale już w tworzeniu szczęśliwych, pozytywnych emocji praktycznie nie bierze udziału. Tak twierdzi część szanownych ekspertów od neurochemii i neurobiologii (neuronauka).
Mechanizm jej działania ma za zadanie wzmocnienie pozytywne wzorców zachowań. Łączy to co czyni nas szczęśliwymi z motywacją do ponownego zdobycia rzeczy lub zachowania się w dany sposób. Niestety nie ma tu znaczenia czy zachowanie jest dla nas dobre w długim okresie czasu czy nie.
Które neuroprzekaźniki „tworzą” więc szczęście? Które są przyczyną odczuwania szczęścia? Są ich aż trzy: serotonina, endorfina i oksytocyna. Ale o tym przy innej okazji.
Tak więc to, że dopamina tworzy szczęście jest mitem tak samo jak uzależnienie od dopaminy.
Dopamina odgrywa istotną rolę w budowaniu tolerancji substancji – Fakt
W kontekście uzależnienia tolerancja to sytuacja kiedy dana ilość substancji narkotycznej, która w przeszłości uwalniała dopamne przestaje to robić. Ilość nagrody (dopaminy) jest mniejsza niż była przy określonej ilości lub częstotliwości stymulantu.
Stymulantem może być substancja np. narkotyk lub zachowanie np. hazard czy kompulsywne zakupy.
Musisz przyjmować więcej narkotyku by poczuć tą samą przyjemność z uwolnionej nagrody.
Częste nadużywanie narkotyków prowadzi od przestymulowania ośrodka nagradzania. Neurościeżki, którymi nagroda jest uwalniana do organizmu w pewnym sensie pogarszają swoje zdolności do transportu neuroprzekaźników. Pojawia się problem z transportem dopaminy a zatem efektywność układu dopaminergicznego spada.
W reakcji mózg próbuje rozwiązać ten problem na dwa sposoby – obniżając produkcję dopaminy oraz redukując ilość/jakość jej receptorów.
W obu przypadkach rezultatem jest zmniejszone efektywne działanie substancji uzależniającej z uwagi na słabszą odpowiedź układu nagradzania.
Łaknienie niestety pozostaje i konieczne jest zwiększenie częstotliwości i ilości stymulantu by je zaspokoić.
Przyczyny uzależnień
Uzależnienie to złożone zaburzenie działania mózgu, które nie ma jednej oczywistej przyczyny. Dopamina odgrywa w tym rolę, ale jest tylko jednym z elementów układanki.
Eksperci wierzą, że ryzyko uzależnień ma związek całym spektrum czynników biologicznych i środowiskowych.
Niektóre z biologicznych czynników to:
- Geny – według źródeł aż 40 do 60 procent ryzyka uzależnienia wywodzi się z naszych genów,
- Historia medyczna – mając za sobą historię problemów zdrowotnych, w szczególności związanych z zaburzeniami zdrowia psychicznego może zwiększać ryzyko i tendencję do pojawienia się uzależnienia,
- Etap rozwoju – według informacji dostępnych na stronie amerykańskiego CDC nadużywanie narkotyków w młodości podwyższa ryzyko pojawienia się uzależnień (także innego rodzaju) w dalszej części życia.
Z kolei do istotnych czynników środowiskowych zaliczyć można:
- Jakość życia domowego – życie w otoczeniu dorosłych opiekunów nadużywających narkotyków może podnosić ryzyko nadużywania i uzależnień u dzieci w przyszłości,
- Wpływy przyjaciół i znajomych – jeśli otaczasz się przyjaciółmi nadużywającymi narkotyków czy hazardu bardzo ryzykujesz że i ty dołączysz do grona uzależnionych,
- Trudności w szkole – problemy z życiem społecznym w szkole czy na uczelni mogą podwyższać ryzyko pojawienia się chęci sięgnięcia po substancje i zachowania niosące ryzyko późniejszego uzależnienia.
Jeśli odczytujesz te informacje jako potencjalny problem u siebie lub twojego dziecka koniecznie zasięgnij porady i szukaj pomocy specjalistów. Dobrze dobrana psychoterapia, a rzadziej leki lub suplementy o działaniu wyciszającym (np. https://purehemp.pl/olejek-cbd/) mogą pomóc ci uniknąć problemów i hospitalizacji w przyszłości.